زبان سریانی

زبانی منبعث از زبان آرامی که در شمال بین‌النهرین و غرب ایران رواج داشته است. خطی که برای نوشتن سریانی بکار می رفته با اندک تغییراتی همان خط آرامی است.

مرکز این لهجه در شمال عراق (بین النهرین) شهر ادسا است که سریانی بکار می رفته ارها و در کتب اسلامی الرها خوانده شده و اکنون اورفا نامند. در قرن دوم میلادی این شهر یکی از مراکز مهم عیسویان گردید و در چند قرن پیش از آن زمان اسکندر و جانشینان وی سلوکس و انتیوخس شمال بین النهرین از مراکز زبان سریانی بوده و بواسطه مهاجرت گروهی از مردمان مقدونیه و یونان در آن سرزمین ها، سریانی رنگ و روی خاصی گرفت و بر دیگر لهجه های آرامی برتری یافت و بسیار لغات یونانی با زبان سریانی درآمیخت و تغییری در انشاء و اسلوب آن پدید آمد.

آنچنان که در تحریر مسایل دینی و فلسفی و علمی زبانی رسا و ثروتمند گردید. خط سریانی هم از خط یونانی متأثر گشته برای کتابت بهتر و روشنتر شد. دیگر از مراکز مهم سریانی شهر روحانی عیسویان شرقی نصیبین است.

آثاری که به زبان و خط سریانی پیش از نفوذ دین عیسوی بجای مانده نسبتا اندک است. اما آثار پس از آن عهد که غالباً ترجمه و تفسیر تورات و انجیل و مسائل دینی و سرودهای مذهبی است بسیار است و همچنین در ادبیات و تاریخ و علوم یادگارهای گرانبهایی بدین زبان باقی مانده، از جمله اسکندرنامه مجعول و منسوب به کالیستنس ترجمه سریانی، قانون مدنی زمان ساسانیان که مترجم آن یشوع بخت ایرانی نسطوری است.

مانی مشهور شش کتاب خود به زبان سریانی نوشت چون در آن زمان زبان سریانی در مغرب ایران زبان علمی و ادبی بود. هنوز هم در بسیاری از سرزمین های عربی زبان، لهجه سریانی وجود دارد. لهجه آشوری ها و کلدانی های سوریه و عراق و ترکیه و ایران سریانی است. لهجه سریانی آشوری ها با لهجه سریانی کلدانی ها اندک تفاوتی دارد. این لهجه در سرزمین هایی که برشمردیم با زبانهای محلی چون عربی و فارسی و ترکی آمیخته شده و به صورتی «سریانی نو» درآمده است.

زبان سُریانی در سده‌های نخستین میلادی زبان علمی مناطق گسترده‌ای از ایران تا روم بوده است.

گفته می شود خط کوفی، شاخه ای از خط اسطرنجیلی است که مأخوذ از نوعی خط سریانی است. پس از بنای شهر کوفه و پختگی این خط در آنجا به خط کوفی معروف گردید. خط کوفی را مسلمانان معمولاً برای نگارش قرآن و بعدها روی محراب ها و بالای درِ مساجد و پیرامون ابنیه مهم و کتیبه های قرآن و عناوین سوره در مصحف های بزرگ مورد استفاده قرار می دادند. اما به تدریج خط کوفی جای خود را به خط نسخ داد و اواخر قرن چهارم یا اوایل قرن پنجم نگارش قرآن با خط نسخ و انواع خطوط مشتق از آن معمول شد.

پانویس